کد مطلب:47853 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:5

گنجینه پرسمان » قرآن

فلسفه اخلاق، در قرآن چيست؟

قبل از هر چيز لازم است، به سراغ تعريف اخلاق رويم، اخلاق جمع خُلق و خُلُق ميباشد، كه به گفته راغب، اين دو واژه در اصل به يك ريشه برميگردند، خَلْق به معني هيئت و شكل و صورتي است كه انسان با چشم ميبيند و خُلْق به معني قوا و سجايا و صفات دروني است كه با چشم دل ديده ميشود.

بنابراين ميتوان گفت: اخلاق، مجموعه صفات روحي و باطني انسان است و به گفته بعضي از دانشمندان، گاه به بعضي از اعمال و رفتاري كه از خلقيات دروني انساني ناشي ميشود، نيز اخلاق گفته ميشود. فلسفة اخلاق از مبادي تصديقيه علم اخلاق است، يعني ما قبل از اين كه در علم اخلاق، وارد شويم و ببينيم كدام كار خوبست و كدام كار بد، اين مطلب را به عنوان اصل موضوعي پذيرفتهايم كه كارهاي خوب و بدي داريم و يك ملاكهايي براي تقسيم كارها به خير و شر يا حسن و قبح وجود دارد. در فلسفه اخلاق از همين اصول موضوعه بحث ميشود كه از كجا كه ما كار خوب و بد داريم؟ و ملاك تقسيم كار به خوب و بد چيست؟ و خوبي و بدي از كجا ناشي ميشود؟

در واقع فلسفه اخلاق، به مبادي اخلاق گفته ميشود كه ملاك خوب و بد بودن كار چيست; كاوشهاي علمي اخلاق شناسانهاي است كه از بيرون به اين علم مينگرد; مثلاً از رابطة جهان بيني و اخلاق، رابطة انسان و اخلاق، اهميت و آثار اخلاق، خاستگاه احكام اخلاقي، سعادت روح و بدن، كمال انسان و غيره بحث ميشود. حال با توجه به مفهوم فوق، اگر منظور شما از پرسش فوق اين است كه قرآن كريم، فرموده باشد، مفهوم اخلاق چنين است و يا معيار فعل اخلاقي در چيست و يا جهان بيني چه رابطهاي با اخلاق دارد و غيره، قهراً چنين امري خارج از رسالت قرآن كريم است، زيرا قرآن كريم يك كتاب فلسفة اخلاقيا يك كتاب دايرة المعارف نيست، بلكه قرآن كريم يك كتاب تربيت و هدايت است و براي اين نازل شده است كه انسان ها را به سوي يك زندگي پاك آميخته با سعادت و فضيلت رهبري كند، اما اگر منظور شما اين است كه آيا در قرآن مطالبي در مورد فلسفة اخلاق نيز آمده است، چنان كه در مورد علوم تجربي، وضع قوانين، علوم روز و اكتشافات و غيره آمده است، پاسخ مثبت است، مثلاً قرآن كريم در رابطة با خاستگاه احكام اخلاقي، ميفرمايد: اگر فرد يا جامعهاي به فلان خلق مبتلا شود، پايانش سقوط و هلاكت است و اگر جامعهاي از فضايل اخلاقي بهرهاي برده باشد از قداست برخوردار ميشود و روي پاي خود باقي ميماند: ظَهَرَ الفَسادُ فِي البَرِّ والبَحرِ بِما كَسَبَت اَيدِي النّاسِ; (روم، 41) فساد در خشكي و دريا، به خاطر كارهايي كه مردم انجام دادهاند آشكار شده است. و يا در آيه 11 سورة فصلت، اشاره دارد به اين كه انسان ها، نيز هماهنگ با نظام پيوسته جهان هستي، در سير به سوي كمال مطلوب، فضايل اخلاقي را كسب ميكنند.( ر.ك: فلسفة اخلاق، استاد محمدتقي مصباح يزدي، ص 9 ـ 11، انتشارات اطلاعات / تفسير موضوعي قرآن كريم، مبادي اخلاق، ج 10، مركز نشر اسرأ / مفردات الفاظ، راغب اصفهاني، ص 159، دارالكاتب العربي. )